W Polsce badania środowiska w rejonach wyznaczonych pod morskie farmy wiatrowe (MFW) rozpoczęły się w 2012 roku. Obecnie dostępna jest kompleksowa wiedza na temat 6 obszarów MFW zlokalizowanych w polskiej wyłącznej strefie ekonomicznej, a dokładnie w pobliżu Ławicy Słupskiej i rejonach położonych na wschód od niej. Łącznie obejmują one rejon o znaczącej powierzchni, bo aż 1890 km2. Dzięki temu, że metodyka i zakres wykonanych badań w poszczególnych obszarach były niemal identyczne, możliwe było porównanie warunków środowiskowych panujących w obszarach MFW. W tym celu, szczegółowo przeanalizowano wyniki badań inwentaryzacyjnych wykonanych w latach 2012-2021 i opublikowanych w raportach OOŚ. Poniżej przedstawiono kompilacje informacji na temat organizmów morskich takich jak: fitobentos, makrozoobentos, ichtiofauna, awifauna (ptaki morskie i migrujące), ssaki morskie oraz nietoperze, zwracając szczególną uwagę na podobieństwa i różnice w strukturze jakościowo-ilościowej poszczególnych grup organizmów między obszarami MFW. W procedurze OOŚ to właśnie elementy biologiczne środowiska stanowią główny temat rozważań pod kątem istotności oddziaływań MFW, a co z tym związane, zasadności wdrożenia środków minimalizujących negatywne oddziaływania MFW na środowisko.
Fitobentos to rośliny wodne, do których należą rośliny naczyniowe zakorzenione w dnie miękkim (np. trawa morska) oraz makroglony, które porastają twarde powierzchnie, takie jak np. głazy czy wraki (zielenice, brunatnice i krasnorosty). W rejonach MFW nie stwierdza się roślin naczyniowych, ponieważ występują one tylko w zacisznych rejonach strefy przybrzeżnej, do głębokości 9 m. W rejonach otwartego morza spodziewać można się jedynie makroglonów.
Na obszarach wyznaczonych do budowy MFW odnotowano obecność makroglonów tylko w jednym niewielkim rejonie usytuowanym w pobliżu północnej granicy Ławicy Słupskiej, na głębokościach od 21 do 26 m. Pokrycie dna makroglonami wynosiło tam mniej niż 1%, co oznacza, że dno kamieniste porastał jeden do kilku okazów na transekcie badawczym. Makrologlony występowały w postaci pojedynczych okazów o niewielkich rozmiarach bardzo rzadko rozmieszczonych na dnie. Reprezentowane były przez 4 gatunki: brunatnice Pylaiella littoralis oraz krasnorosty Rhodomela confervoides, Coccotylus truncatus, Furcellaria lumbricalis (gatunek ściśle chroniony). Tak ubogie występowanie fitobentosu jest typowe dla rejonów wód otwartych Bałtyku o głębokościach powyżej 20 m, a więc i tych w których zlokalizowane są MFW. Można więc przyjąć, że obszary przyszłych MFW nie są cenne pod względem fitobentosu.
Makrozoobentos to bezkręgowce o wielkości powyżej 1 mm, żyjące na dnie lub w osadzie. Organizmy te stanowią istotne źródło pokarmu dla ryb i ptaków. W badaniach przedinwestycyjnych na obszarach planowanych morskich farm wiatrowych stwierdzono występowanie od 21 do 33 taksonów (gatunków lub wyższych jednostek taksonomicznych) makrozoobentosu. Na podstawie podobieństwa liczebności i składu taksonomicznego, we wszystkich badanych akwenach poza jednym (zlokalizowanym na północ od Ławicy Słupskiej), wyróżniano dwa zespoły fauny dennej. Pierwszy zespół związany jest z dnem miękkim, pokrytym osadami piaszczystymi (drobno- i gruboziarnistymi), drugi – z podłożem twardym, czyli z głazami i otoczakami. Zespoły te, niezależnie od badanego rejonu MFW, różniły się od siebie różnorodnością gatunkową i liczebnością poszczególnych taksonów – na dnie miękkim notowano od 21 do 33 taksonów, na twardym – od 15 do 31. W zespole dna miękkiego w zdecydowanej większości analizowanych akwenów najczęściej i najliczniej obserwowano 3 gatunki wieloszczetów – pygospio (Pygospio elegans), marenzellerię (Marenzelleria neglecta) i złotorunkę bałtycką (Bylgides sarsi). Jedynie w rejonie MFW zlokalizowanym na północ od Ławicy Słupskiej, obok pygospio, najczęściej notowano przedstawicieli skąposzczetów (Oligochaeta) i skorupiaka – pośródka pospolitego (Diastylis rathkei). Z kolei zespół zasiedlający dno kamieniste, niezależnie od akwenu MFW, zdominowany był pod względem liczebności i biomasy przez omułka jadalnego (Mytilus edulis trossulus). Jego zagęszczenie, głównie przez obecność młodszych osobników, sięgało maksymalnie 152 tys. osobników na m2 (na wschód od Ławicy). Natomiast na dnie miękkim, pod względem biomasy, dominował małż rogowiec bałtycki (Limecola balthica) – osiągający maksymalnie 294 os./m2 (na wschód od Ławicy). Warto zaznaczyć, że średnia liczebność makrozoobentosu zmieniała się w przestrzeni – rejony MFW przy północnej granicy Ławicy Słupskiej wykazywały generalnie niższe wartości, niż rejony usytuowane najdalej na wschód od Ławicy Słupskiej. Istotne jest, że w żadnym z badanych obszarów MFW nie stwierdzono obecności gatunków rzadkich, chronionych lub zagrożonych wyginięciem. Skład gatunkowy, liczebność i biomasę fauny bentosowej w badanych akwenach uznano za typowe dla płytkiego i średnio głębokiego dna otwartej strefy południowego Bałtyku.
Ichtiofauna. Badane dotychczas obszary przyszłych MFW są do siebie podobne pod względem składu taksonomicznego ryb. Najliczniej występującymi gatunkami we wszystkich badanych obszarach były: dorsz (Gadus morhua), stornia (Platichthys flesus) śledź (Clupea harengus) oraz szprot (Sprattus sprattus). Stwierdzono również larwy gatunków objętych ochroną częściową: dennika i babkowatych. Analizowane obszary MFW mogą być potencjalnymi miejscami żerowiskowymi dla wyżej wspomnianych gatunków połowowych (dorsza, storni, śledzia i szprota). We wszystkich obszarach MFW występują potencjalne miejsca tarliskowe szprota oraz śledzia, natomiast tylko w niewielkiej części obszaru usytuowanego przy północno-wschodniej granicy Ławicy Słupskiej stwierdzono potencjalne miejsca tarliskowe dennika oraz dobijakowatych – na podstawie obecności larw gatunków. Należy zaznaczyć, że występowanie larw ryb nie świadczy o stałym zasiedlaniu rejonów przez osobniki dorosłe. Larwy mogą pochodzić z rejonów rozrodczych w strefach przybrzeżnych lub z bardziej dogodnych obszarów jak chociażby Ławica Słupska. Podsumowując, należy stwierdzić, że dotychczas przebadane obszary przyszłych MFW nie wyróżniają się na tle południowego Bałtyku pod względem składu gatunkowego ichtiofauny, ale również występowania miejsc żerowiskowych czy tarliskowych, co pozwala stwierdzić, że obszary MFW nie cechują się wyjątkowymi walorami przyrodniczymi pod względem ichtiofauny.
Ptaki morskie. Badania przedinwestycyjne ptaków morskich pozwoliły wykazać wysokie zróżnicowanie liczebności ptaków zarówno w zakresie przestrzennym (w zależności od obszaru badań), jak i czasowym (ze względu na okres fenologiczny). Biorąc pod uwagę ptaki siedzące na wodzie, największą liczbę osobników odnotowywano w okresie zimowania (od 607 do 46350 os.), a najmniejszą w okresie letnim (od 147 do 626 os.). Pod względem zmienności przestrzennej, zarówno największą, jak i najmniejszą liczbę osobników siedzących na wodzie stwierdzono w obszarach zlokalizowanych na północ od Ławicy Słupskiej. Analiza wyników badań ptaków przelatujących nad obszarami MFW pozwala natomiast wywnioskować, iż największa liczba ptaków znajdujących się w locie występuje najczęściej w okresie migracji jesiennej lub wiosennej. Podobnie jak w przypadku ptaków siedzących na wodzie, najmniej osobników zaobserwowano w okresach letnich. W trakcie migracji wiosennej, kiedy to obserwowano największą sumaryczną liczbę ptaków, odnotowano od 931 do 17232 osobników, natomiast w okresie letnim – najmniejszą, od 193 do 596 osobników. Najwięcej ptaków przelatujących obserwowano na obszarze znajdującym się na wschód od Ławicy Słupskiej, najmniej zaś w obszarze MFW znajdującym się na północ od wspomnianego obszaru Natura 2000.
Najliczniej występującym gatunkiem – biorąc pod uwagę ptaki siedzące na wodzie i przelatujące przez obszary MFW oraz sumaryczną liczbę osobników zaobserwowanych we wszystkich okresach fenologicznych – była na większości obszarów lodówka (Clangula hyemalis). Liczne występowanie lodówek powiązane jest z faktem, iż Bałtyk stanowi najważniejsze zimowisko tego gatunku, dlatego też gatunek ten jest szeroko rozpowszechniony i występuje praktycznie na całym Bałtyku. Odnotowano również wysoki udział mewy srebrzystej (Larus argentatus) (w przypadku rejonu zlokalizowanego na północ od Ławicy Słupskiej oraz obszaru znajdującego się najdalej na wschód był to gatunek występujący najliczniej). Obecność tego gatunku w dużej mierze uzależniona jest od aktywności połowowej. Na obszarach MFW licznie pojawiały się również gatunki rybożerne (ichtiofagi), a mianowicie nurzyk (Uria aalge) i alka (Alca torda). Pomimo dominującego udziału przedstawionych powyżej gatunków, na każdym z obszarów MFW obserwowano stosunkowo szeroki skład gatunkowy ptaków. Odnotowywano bowiem ptaki morskie, ptaki wodne rzadko spotykane na morzu z dala od wybrzeża, a także ptaki środowisk lądowych. W większości przypadków liczba obserwowanych gatunków ptaków przelatujących była wyższa niż ptaków siedzących na wodzie. W rocznym cyklu badań łącznie stwierdzono występowanie od 12 do 18 gatunków ptaków morskich na poszczególnych obszarach MFW. Wszystkie spośród zaobserwowanych gatunków objęte są w Polsce całkowitą bądź częściową ochroną gatunkową. Wśród zidentyfikowanych gatunków wyróżnić można również m.in. takie, które wymienione są w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Na każdym z obszarów badań zaobserwowano bowiem gatunki takie jak: mewa mała (Hydrocoloeus minutus), nur czarnoszyi (Gavia arctica), czy nur rdzawoszyi (Gavia stellata).
Badania przedinwestycyjne pozwoliły także wykazać, iż większość obszarów MFW nie stanowi miejsca dużych koncentracji ptaków morskich. W większości przypadków średnie zagęszczenie było niskie wynosząc 15-25 os/km2. Jedynie w okresie zimowania i migracji wiosennych w obszarze zlokalizowanym na północ od Ławicy Słupskiej zaobserwowano wyższe koncentracje ptaków, dochodzące do, bądź nawet przekraczające 50 os/km2. Dowiedziono także, iż znaczna większość ptaków przelatuje przez obszary MFW na wysokości poniżej 20 m nad powierzchnią wody. Przeloty na wysokościach od 20 do 250 m, dotyczyły głównie licznie obserwowanych mew srebrzystych, które często przelatują nad morzem na wyższym pułapie niż inne gatunki ptaków morskich.
Ptaki migrujące. Badania przedinwestycyjne ptaków migrujących wykazały wysoką różnorodność gatunkową ptaków przelatujących przez obszary przyszłych MFW. W każdym z obszarów odnotowano co najmniej kilkadziesiąt gatunków ptaków – zarówno morskich, jak i lądowych. Na wszystkich obszarach MFW odnotowano gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, takie jak: mewa mała (Hydrocoloeus minutus), nur czarnoszyi (Gavia arctica), nur rdzawoszyi (Gavia stellata), żuraw (Grus grus), łabędź krzykliwy (Cygnus cygnus), uszatka błotna (Asio flammeus). Wyniki badań były również zbieżne pod względem najczęściej obserwowanych gatunków w poszczególnych sezonach migracyjnych. Podczas migracji jesiennej dominowały kaczki morskie (najliczniejsze gatunki to lodówka (Clangula hyemalis), markaczka (Melanitta nigra), uhla (Melanitta fusca)), gęsi (gęgawa (Anser anser), gęś zbożowa (Anser fabalis), gęś białoczelna (Anser albifrons)), w niektórych przypadkach również ptaki wróblowe (skowronek (Alauda arvensis), szpak (Sturnus vulgaris), czyż (Carduelis spinus), zięba (Fringilla coelebs)), zaś podczas bardziej intensywnego pod względem migracji – sezonu wiosennego – najliczniej obserwowano kaczki morskie (lodówka, markaczka, uhla) oraz w niektórych obszarach badań odnotowano również wysoką intensywność przelotów ptaków alkowatych (alka (Alca torda), nurzyk (Uria aalge), nurnik (Cepphus grylle)). Znaczne różnice występowały natomiast pod względem liczby zarejestrowanych osobników. Zestawiając bowiem wyniki badań z poszczególnych obszarów MFW, zauważyć można szeroki zakres liczebności całkowitej zaobserwowanych osobników poszczególnych gatunków (np. lodówki, której liczba obserwacji wizualnych sięgała od 444 do 3121 osobników). Aspekt ten jest w dużym stopniu związany z tym, czy dany obszar leży na głównej trasie migracji.
W przypadku, gdy na podstawie wyników badań środowiskowych stwierdzono występowanie nad obszarem MFW stref ważnych korytarzy migracyjnych, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska nałożył w decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych obowiązek wyznaczenia obszaru wolnego od zabudowy. Dotychczas wyznaczone w ten sposób korytarze migracyjne przedstawiono na poniższej mapie.
Na większości obszarów MFW, w okresie jesiennym najwięcej ptaków migrowało we wrześniu i październiku, zaś w sezonie wiosennym największą liczbę przelotów notowano w kwietniu. Kierunki migracji były typowe dla poszczególnych sezonów i zgodne z oczekiwanym celem wędrówek, albowiem podczas jesiennych migracji dominował kierunek lotu na zachód oraz południowy zachód, natomiast wiosenne wędrówki odbywały się najczęściej w kierunku wschodnim oraz północno wschodnim. Pod względem wysokości lotu, przeważająca liczba zarejestrowanych osobników przelatywała przez obszary MFW w ciągu dnia na wysokości do 20 m. W trakcie nocnych migracji, które charakteryzowały się wyższym natężeniem niż w ciągu dnia, rejestrowano przeloty na znacznie większych wysokościach, w wielu przypadkach stosunkowo intensywne migracje obserwowano na wysokościach do 500 m.
Ssaki morskie. Na wszystkich obszarach MFW stwierdzono obecność morświna (Phocoena phocoena) oraz foki szarej (Halichoerus grypus) i foki pospolitej (Phoca vitulina). Generalnie, rejony przyszłych MFW cechowały się znikomą aktywnością ssaków morskich. Nie wyklucza się, że obszary MFW mogą stanowić miejsce sporadycznego żerowania morświnów i fok szarych (biorąc pod uwagę występowanie na danych akwenach ich bazy pokarmowej – śledzi oraz dorszy), a także stanowić obszary migracji, przez który te zwierzęta wędrują do miejsc bardziej obfitych w pokarm. Nie dotyczy to fok pospolitych, często pozostających w pobliżu swoich miejsc odpoczynku na lądzie. Zaobserwowane osobniki morświnów były osobnikami dorosłymi stąd można wnioskować, że analizowane obszary MFW prawdopodobnie nie są dla nich miejscami rozrodczymi, tym samym nie są dla nich znaczące.
Nietoperze. W rejonie południowego Bałtyku obserwuje się 10 taksonów nietoperzy. Z uwagi na fakt, że korytarze ich wędrówek biegną głównie wzdłuż wybrzeży Bałtyku, w dotychczasowych badaniach na obszarach planowanych morskich farm wiatrowych obserwowano jedynie sporadyczną aktywność tych ssaków. W czasie migracji wiosennych i jesiennych stwierdzono występowanie od 0 do 5 taksonów nietoperzy w rejonach MFW. Gatunki, które notowano najczęściej to borowiec wielki (Nyctalus noctula), karlik większy (Pipistrellus nathusii) oraz karlik drobny (Pipistrellus pygmaeus) (wszystkie objęte ochroną). Ze względu na tak znikomą aktywność i intensywność migracji nietoperzy, obszary badane pod MFW uznaje się za mało istotne dla tej grupy ssaków.
Podsumowując, można zauważyć, że środowisko morskie charakteryzowane przez organizmy morskie jest w dużej mierze homogeniczne i obszarów MFW nie wyróżniają szczególne walory przyrodnicze na tle polskiej strefy Bałtyku. Wyjątkiem jest awifauna, a zwłaszcza występowanie korytarzy migracyjnych ptaków, które dzięki badaniom w rejonach MFW zaczęły być po raz pierwszy identyfikowane w polskich obszarach morskich. W tym miejscu rodzi się pytanie czy zakres planowanych badań przedinwestycyjnych środowiska w rejonach MFW z drugiej fazy rozwoju morskich farm wiatrowych w Polsce nie powinien być poddany weryfikacji? Czy nadal jest potrzeba prowadzenia tak szeroko zakrojonych i tym samym bardzo kosztownych badań wszystkich parametrów biologicznych? Te pytania wydają się zasadne w obliczu napiętego harmonogramu (według PEP2040 moc zainstalowana morskich farmach wiatrowych ma sięgnąć około 5,9 GW w 2030 r. i 11 GW w 2040 r.) oraz ograniczonych zasobów niezbędnych do wykonania badań środowiskowych, zarówno specjalistów, jednostek badawczych jak i specjalistycznej aparatury i sprzętu badawczego. Aspekty te dotyczą nie tylko Polski, ale również innych krajów nadbałtyckich [LINK], w których rozwój morskiej energetyki wiatrowej w ostatnim czasie zdecydowanie przyspieszył.